Sevgili okuyucularım, gene Op. Dr. İsmail Nurhan Artel'den toparladığım, Covid-19 ile ilgili alıntılarımı sizlerle paylaşacağım. Daha önceden paylaştığım yazısı 25,000 kez tıklanarak okunma rekoru kırmıştı. Bakalım doktor bey bu sefer neler söylüyor bizlere.
Bilene bilmeyene yeniden hatırlatayım özet olarak: 1. Bu hastalıkta sürü bağışıklığı yok. 2. Bu hastalığın şu anda aşısı yok. 3. Bu hastalığın kendine özgü bir tedavisi yok. 4. Bu hastalık 14 günde geçip gitmiyor. 5. Bu hastalık çoklu organ tutulumu gösteriyor. 6. Bu hastalık %10 hastada uzuyor ve farklı belirtiler veriyor. 7. Hastalık 28 gün kadar bulastırıcılık gösteriyor. 8. Hasta taburcu edilmeden veya en azından 28 günün sonunda PCR testi yenilenmeli. Immun glo G'sine bakılmalı. D dimer, CRP, Ferritin, Tropolin, AKŞ değerleri gözlenmeli. Ekg ve Eko yapılmalı. Hatta Cranial MR yapılmalı. 9. En kısa sürede post covid takip hastahaneleri kurulmalı. 10. Bu hastalıkta Hidroxycloroquin kullanılmaz. Yararsız olduğu gösterildi. 11. Azitromycine falan kullanılmaz. 12. Bu hastalığın ilk beş günlük süresinde antiviraller denenir. Denenir diyorum zira etkinlikleri tartışmalıdır. 13. Mutlaka antikoagülan tedavi verilir. 14. İleri dönemlerinde methylprednisolone'la tedavi uygulanır. 15. Yakalanmamak için çaba göstermek en iyi yoldur. 16. PCR testi çok güvenilir bir test değildir. Aktif hastalığın çok ve ciddi arazlı sürecinde bile %20 hastada negatif çıkabilmektedir. Kalın sağlıcakla. Ismail Nurhan Artel MD 24.10.20
Adım adım Covid-19 Bölüm 1. Dostlarım uzunca bir makale yazmıştım. Okunması kolay olsun diye böldüm: sunum akciğer bağlamında olacak. Kronik ve subakut multi tutum işi zaten pek çapraşık. Onlar makalelerimizde ayrıntılı olarak mevcut. Defalarca söylediğimiz gibi bu hastalığın akut tablosunun üç evresi vardır: A. Kuluçka ( enkubasyon) ve arazsız ( asemptomatik) evre. B. Erken akciğer (pulmoner) evre. C. Geç pulmoner evre. A evresinde virüs replikasyonu (çoğalması) vardır. B evresinde ve C evresinde viral kalıntı sorunu gözlenir. Burda: 1. Bağışıklık (immün) düzeni bozulur. Cytokine fırtınası, Bradykinin fırtınası ve Makrofaj Aktivasyon Sendromu (MAS) görülür. 2. T hücreleri disfonksiyonu saptanır. ( Bkz. Konu bağlamındaki makalelerimiz) Tedavisel girişim: A evresinde antiviraller verilir. Makalelerimizden takip edilebileceği gibi bunların etkinliği tartışmalıdır. B ve C de antiinflamatuarlar kullanılır. A evresinde : Ivermectin, interferon alfa.... ki kesin etki tartışmalıdır. B ve C evresinde : Methylprednisolone 40-80 mg.x2 B evresinde enoxaparin 60mg/ gün C evresinde enoxaparin 1mg/kg x2 A,B,C evrelerinde Remdesevir iv kullanılırken bu ilacın etkinliği yeterli bulunmamıştır. (Bkz. Ilgili makalemiz. Ayrıca: A ve B evrelerinde: C vit. 500-1000 mg x4 C evresinde ise C vit 3gm ivx4 önerilmektedir. Ülkemizde Sğ Bk. Önerisinde uygun bulunan doz 2×1000 mg. dır. Evre ne olursa olsun. Evrelere göre araz: A evresinde: Ateş, halsizlik, öksürük, baş ağrısı, yaygın kas ve kemik ağrıları, diyare, koku ve tat alma bozukluğu. B evresinde hafif hipoksia- kırmızı kan hücrelerine yeterince 02 aktarımının olmaması. Burda O2 saturasyonu - doygunluğu %94'ün altına iner. Bunu parmak tipi basit bir oksimetre ile takip etmek mümkündür. C evresinde giderek artan - progresif hipoksia vardır. Yani O2 saturasyonu % 94 den giderek daha aşağıya inmeye başlar. Sürecin günlere göre takibi: 1. O2 saturasyonu : hastalığın akut döneminin 12ci günü itibariyle düşmeye başlar. Bu A evresinin sonudur) 2. Inflamatuar cevap 12 ci günden itibaren artmaya başlar. ( Bu erken akciğer fazının başı dır) 3. Viral Replikasyon ( virüsün çoğalması) düşüş eğrisi ile, inflamasyonun artış egrisi 13 cü gün kesişir. 4. Oksijen saturasyon eğrisinin düşüşü eğrisi ile inflamatuar cevabın artış eğrisi 15 ci gün kesişirler. 5. C fazında inflamatuar cevap çok artmistir. O2 saturasyonu da çok düşmüştür. Bu olay 28 ci güne kadar devam eder. Yani: Sanıldığı gibi 14 günlük süreç IYILESME süreci değildir. Testlerin pozitiflik dönemleri: PCR: A. Solunum traktusu- soluma yolu boyunca 2ci hafta sonuna kadardır. B. Nazofaringeal sürüntü de, giderek azalarak, 5ci hafta ile 6ci haftaya kadar uzar. Güvenirliliği yüksek değildir. Immun glo M: En yüksek saptanabildigi dönem 2 ci haftanın sonudur. Sonra tedricen düşmeye başlar. 5 ci hafta ve sonrasına kadar. Immun glo G: En yüksek olduğu dönem 2ci haftanın sonu ile 3 cü haftanın başı dır. Sonra azalmaya başlar. Azalma hızı Immun glo M den daha yavaştır. BÖYLECE MAKALEMIZIN BIRINCI BÖLÜMÜNÜN SONUNA GELDİK. Sonrasında neler var neler! Kalın sağlıcakla: Ismail Nurhan Artel MD 22.10.20
Adım adım Covid-19 Bölüm 2 Bu bölümde profilaksi ve farklı durum tedavilerini gündeme getireceğim. Ama ondan önce altını çizmek zorunda olduğum gerçekler var. Şöyleki: 1. Burda bahsedeceğim ilaç ve yöntemler uluslararası literatür kökenlidir . Sağlık bakanlığımızın algoritmaları ile örtuşmeyebilir. Bu da doğal bir durumdur. Hastalık çözüm bekleyen sorunlarla doludur. Herkes kendine göre haklı olabilir. Ben bir ulak gibiyim kısacası. 2. Temelde deniyor ki: " Tedavi sırasında uygulamalarınizdan yeterli sonuç alamıyorsanız, uygulamalarınızı değiştiriniz " 3. Daha önce de - makalemizin ilk bölümünde- belirttiğimiz gibi, hastalığın evreleri vardır. Yani: A. Antiviral tedavi ancak viral replikasyonun sürdüğü evrede bir anlam ifade eder. Zaten daha önce de tartıştığımız gibi , SARS COV2 YE KARŞI spesifik ve etkin bir antiviral ajanımız da yoktur. B. Geri kalan hiperenflamasyon a karşı olan, o faz ile bağlantılı tedavilerdir. 3. Makalemizin ilk bölümünde değindiğimiz PCR testi güvenilirliği düşük bir testtir- ( Bkz. geçmişteki makalelerimiz). Gerçekten de akciğer inflamasyonu olan hastaların %20 sinde sonuç negatif gelir. Hatta test tekrarında bile bu böyledir. Semptom başlangıcında sadece %60 hastada bu test positif çıkar. Post infektif 8ci günde %80 hastada PCR ı positif bulursunuz. PCR positif olan asemptomatik leri hasta kabul etmeyen yaklaşıma selâm olsun. 4. Hastalığın akciğer fazında , akut respiratuvar distres aşamasındaki BT görünümü sıradan edinilmiş pneumonia dan farklıdır. Covid de buzlu cam manzarası özellikle periferde yamalar halindedir. 5. Hastaların önemli bir kısmı sessiz hipoksi gösterirler. Durum ancak oksimetre ile saptanabilir. 6. Ayrıca ilginç bir araştırmaya göre, heparin olarak bilinen bir kan pıhtılaşmasına karşı kullanılan ilacın SARS COV2 ile kompetisyona girerek ACE2 almaçlarını viral girişe kapattığı ve böylece replikasyonu da etkilediği gösterilmiştir... artık nasıl yapıyorsa! 7. Makalenin devamında anlatacağımız cortizon kullanımında, tercih edilmesi gereken cortizon türünün ABD, Italya, Fransa ve UK kökenli araştırmalarda methylprednisolone olmasında yarar olduğu saptanmıştır. Şimdi bu durumları böylece kayda aldıktan sonra gelelim ana konuya: Hastalıkta Profilaksi ( ilaçla korunma ) 1. Melatonin : 0.3 mg la başlanır ve geceleri alınmak kaydı ile 2 mg a kadar çıkılır. 2. Vit D3 : normalde günlük doz 800 ila 1000 ü iken, covid korunmasında bu doz 1000- 3000 ü/ gün dür. 3. Vit C : 500mg x2 / gün dür. Birlikte Quercetine 250mg/gün kullanılır ( Bkz. Konu hakkındaki makalemiz) Bu ilacın uzun süre kullanımı nadiren hipotiroidi ye (tiroidin az çalışması) sebeb olabileceğinden TSH seviyelerini takipte yarar vardır. 4. Elemental Zinc: 50-75 mg/ gün. Bir ay sonunda doz 30-50 mg/gün e düşürülmelidir. 5. Famotidine : 20 - 40 mg / gün. Böbrek sorunu ve karaciğer sorunu olanlarda dikkatli olmak gerekir. Opsiyonel: 6. Özellikle sağlık çalışanlarına nazal spray olarak Interferon alfa 7. Temaslilara Ivermectin. Evde takip edilen semptomatik hastalarda: 1. Vit C 500 mg- Quercetine 250-500 mg BID. 2. Zinc 75- 100 mg/ gün 3. Melatonin 6-12 mg. geceleri 4. Vit D3 2000- 4000 ü/ gün 5. Famotidine 40 mg BID 6. Asetil Salisilik Asit- aspirin yani .81- 325 mg/ gün. ( antiinflamatuar, antitrombotik , antiviral etki icin) Opsiyonel: 7. Vascepa ( ethyl eicosepentaenoic acid) 4 mg / gün veya Lovaza tb 4mg/ gün. Ayrıca Omega 3 yağ asitleri. 8. Ivermectin 150- 200 ug / kg po x2 / gün 9. Interferon alfa ve beta nazal uygulama. Semptomatik hastalar evde iken parmak oksimetresi ile gün boyu takıpde olmalı. %94 ün altına düşecek bir değerde hasta hastahaneye nakledilmelidir. ONERILMEYEN ILACLAR Hydroxycloroquin Hastalık başında sistemik veya solunum yolu ile corticosteroidler. Cortizon bu evrede viral replikasyonu arttıracaktır. Dikkat. Poliklinik veya servis takibinde olan hafif semptomlu hastalar: 1. Vit C: 500- 1000 mgx4/ gün + Quercetine 250- 500 mg BID 2. Zinc : 75-100 mg./ gün 3. Melatonin : 6-12 mg gece 4. Vit D3: 20000- 60000 ü tek doz ağızdan. ( yüksek doz D vit , D vit reseptörü blokajı yapabilir - dikkat) 5. Enoxaparine 60 mg ./ gün 6. Methylprednisolone 40 mg x2 . Progresif semptomlu hastalarda doz 80 - 120 mg x2 / gün e yükseltilebilir. 7. Famotidine 40 mg./ gün. Böbrek sorunu olanlarda 20-40 mg./ gün. Opsiyonel: (8-9-10) 8. Ivermectin 150- 200 mg. IV 9. Remdesevir ... faydası olmadığı düşünülüyor...( Bkz. Ilgili makalemiz) 10. Interferon alfa ve beta - nazal Duruma göre Yoğun bakım. Cytokine - Bradykinin fırtınasını nasıl dindirebiliriz. ( Bkz. Ilgili makalelerimiz) 1. Methylprednisolone 80 mg. Ve sonrasında 40mg x2/ gün. 2. Vit C : 3 gm.IV x4 7 gün. 3. Tam antikoagulasyon. Hasta hastahaneye kabul edilir edilmez derhal başlanır. Enoxaparin 1mg/ mg x2 subkutan uygulanır. Bizde uygulanan ve önerilen ilaç Clexane dır. 60mg lik ambalajda. Bu ilaç yüksek tansiyonlularda, epidural anestezi geçirenlerde- kısa süre once- aspirin, coumadin, ibuprofen kullananlarda çok risklidir. Keza diyabetik retinopatisi olanlarda sorun çıkabilir. Dikkat. Bu tedavi içinde C vitamini veya Cortizon un erken kesilmesi rebound - ters tepme durumu oluşturur. Bu ise klinik tabloyu çok riskli bir hale koyar. Ek tedaviler: 1. Melatonin 6-12 mg gece 2. Famotidine 40 mg. 3. Vit D3 20000- 60000 ü tek doz oral 4. Thiamine 200 mg.IV x2 / gün (Cytokin fırtınasını azaltıcı etkisi vardır) 5. Magnesium: hipomagnesia cytokine fırtınasını arttıracağı için. 6. Atorvastatine: Statinlerin antiinflamatuar, immunomodulator,antibakteriyel ve antiviral etkileri gösterilmiştir... ama, simvastatin pekçok ilaç la geçimsiz olduğundan bu tabloda kullanılmaz. Keza ciddi damar içi volum artışı olmadığı sürece diüretikler kullanmamalıdır. Dehidratasyon olması halinde Ringer laktat 500 ml noninvaziv hemodinamik moniterizasyon ile rehidratasyon için kullanılabilir. Cytokine fırtınasına rağmen bu hastalarda eğer olay komplike değilse, vazodilatasyon şoku görülme ihtimali oldukça düşüktür. Bu nedenle erken prevantif norepinefrin tedavisi düşünülmez. Entubasyondan da mümkün olduğunca uzak durmakta yarar vardır . Kriter ler: 1. %84 e kadar 02 saturasyonu tolere edilebilir. Böyle hastalarda venöz laktat, santral venöz 02 saturasyonu takip edilmelidir. 2. Düşük arterial 02 saturasyonunda 3. Yuksek nazal kanul akımı HFNC 60-80 lt/ dak düşünülebilir. 4. Epoposterol ( Floal) solutulmasi gündeme alınır. 5. Prone - yüzüstü- yarış uygulanır. 6. Traumatize etmeden intubasyon düşünülebilir. 7. Hacim korumalı ventilasyon e düşük basınç ve PEEP ile ( positif son respiratuvar basınç) uygulamasi yapılır. 8. Solunum depresyonu oluşturmayacak şekilde dikkatli bir sedasyon uygulanır . HFNC - yuksek akımlı nazal kanul yaklaşımında virüs yayılımı gösterilmemiştir. ( heated humidified high flow therapy) Bazı seçilmiş hastalarda CPAP - sürekli positif havayolu basıncı veya BIPAP uygulamasi yapılabilir. (BIPAP - bilevel positive airway pressure) BÖYLECE MAKALEMIZIN IKINCI ETABINI DA BITIRMIS OLUYORUZ. Bakalım üçüncü ayakta neler sunabileceğim sizlere. Bir dinlenme molası vermek gerek. Şimdilik kalın sağlıcakla Ismail Nurhan Artel MD 22.10 20.
Adım adım Covid-19 Bölüm 3 Diyelim ki badirenin alevli faslı atlatıldı... ne kadar kurtuldunuz bu rezil virustan aceba? Bu işin akut fazının 14 'de bitmediğini gerek bu seri makalelerimizde, gerek bundan önceki ilgili makalelerimizde vurgulamıştık. Bu akut sürecin asgari 28 gün olması gereğini savunan çok sayıda araştırma var demiştik... ama, bırakın istirahat ve gözlem sürecini uzatmayı, özellikle sağlık çalışanlarında bu süre 10 güne filan çekildi. Tıp da bir ilke vardır. Hastaya hastalığının gerektirdiği istirahat - nekahat dönemi sağlanmaz ise hastalık ard sorunlar yaratır. Tbc nin ,Hepatit in, cardiac sorunların, cholera nın, tifo 'nun, encephalit in ve hatta sıradan mevsimsel gribin dahi dinlenme ve toparlanma süreleri vardır. Buna güzel Türkçemizde nekahat dönemi denir. Hastalığın 4 aydan sonra antikorlarının sıfırlanması ve tek dayanagimizin T hücresi hafıza tiplerine kalması ( Bkz. Ilgili makalelerimiz) bu nekahati yasayamayanlarda rekurans ihtimalini veya uzamış Corona denen kronikleşme ihtimalini de arttıracaktır. Kaldı ki temelde Covid-19 çoklu organ tutulumu nedeniyle kronik klinik manifestasyonlar göstermeye meyyal bir hastalıktır. Pek çok belirti hastalığın persistent viral davranış gösterebileceği merkezinde yoğunlaşmıştır zaman içinde. ABD de bu işlerin başında olan Dr.Ferruci de aynı endişeyi ifade etmişti bir ay kadar önce yayınlanan video konuşmasında. Post Covid Sendromu na geçmeden önce virüs dışında bir fizyopatolojik duruma da dikkat çekmek isterim. Hasta normal değerleri 2mislinin üzerinde bir CRP , normal değerlerin iki mislinin üzerinde bir dDimer la uzun süre mobil olamadan yatıyor. Hele yaş da 60 'in üzerinde ise bu immolizasyonun faturası çıkacaktır. Yani elimizde tromboembolik olaylara açık bir hasta vardır... (Kaynak: Op. Dr. İsmail Nurhan Artel'in sosyal medyasından toparlanmıştır.)
Esra Öziskender ABDPost.com HRLink Consulting, Inc [email protected] Gazeteci, Sosyal Medya Danışmanı, İnsan Kaynakları ve Eleman Bulma Uzmanı, Kariyer Koçu. İş ve eleman arayışı, kariyer koçluğu, reklam, sosyal medya, haber konularında bana ulaşabilirsiniz. Tüm haber, makale ve röportajlarıma bloğumdan ulaşabilirsiniz: Blog: @hrlinkmakaleler.blogspot.com Facebook: @HRLinkConsultingInc Instagram: @esraoziskender, @hrlinkconsulting LinkedIn: @hrlinkconsulting123 Twitter: @HRLinkConsultin Web sitesi: https://hrlinkconsulting.wixsite.com/hrlink